Rad objavljen u Zborniku radova na 3. Međunarodnom simpozijumu sporta i zdravlja održanom u Tuzli 2010. 
Autori: Lidija Ivanović, Fadilj Eminović, Srećko Potić, Veselin Medenica
Str. 145-151. 

Uvod

Sport i fizička aktivnost uopšte, predstavljaju činioce koji pozitivno utiču na kvalitet života, zdravlje, mentalnu stabilnost, motivaciju i samopouzdanje kako kod osoba tipične populacije, tako i kod osoba sa invaliditetom. Sportske vežbe s obzirom nа delovanjе možemo podeliti na opšte i lokalne. Opšte vežbe imaju za cilj da aktiviraju čitav organizam, da potpomažu očuvanje opšteg stanja zdravlja ili vraćanje iz bolesnog stanja u relativno zdravo stanje. Lokalne vežbe deluju nа određeni deo tela, odnosno grupu mišića. Posebno značenje ima kod poremećaja ili oštećenja pojedinih delova lokomotornog aparata, u traumatologiji, kod sportskih povreda, kod otklanjanja mišićnih kontraktura, kada su prisutne početne ankiloze nekih zglobova.

Korisnost  učestvovanja u sportu i rekreacionim aktivnostima za osobe sa invaliditetom navedena je u literaturi u smislu povećane integracije unutar zajednice, poboljšanja kvaliteta života, većeg osećaja zadovoljstva i blagostanja, razvoja i boljih društvenih veština. Međutim, literatura, takođe, naglašava da prilike za takvo učestvovanje nisu uvek pogodne. Abel (2008) tvrdi da  prava integracija zavisi od mnogih faktora. To uključuje socio-ekonomski status, stepen adaptacije, dostupnost transporta i drugih servisa i pomagala koja olakšavaju učestvovanje.

“Beli papir za sport” Evropske komisije iz 2010. takođe, prihvata Abelov stav da osobama sa invaliditetom sport i dalje ostaje teško dostupan, i kao učesnicima u sportu i kao posmatračima. Dečaci i devojčice sa invaliditetom ne uživaju iste mogućnosti za bavljenje sportom kao njihovi vršnjaci bez invaliditeta, naročito na časovima fizičkog vaspitanja u školi sa njihovim školskim drugovima.  Posledica toga je ne usvajanje navike za bavljenjem sportom u ranim godinama.

Tamo gde postoje primeri učestvovanja  mladih sa invaliditetom u sportu rezultati su uglavnom pozitivni. Sport i razonada su važan deo života svih ljudi kako onih sa invaliditetom tako i onih bez njih. Peterson i Peg (Patterson, Pegg) iznose da slobodno vreme i sportske aktivnosti doprinose kvalitetu života osoba sa invaliditetom, pomažu da njihov život bude podnošljiv, oslobađaju tenzija, doprinose građenju i održavanju veza sa porodicom i prijateljima. MekGil (McGill, 1996) navodi korisnost sporta : “kroz razonodu mi stvaramo jači osećaj o tome ko smo i snažimo naš osećaj pripadnosti” .

Sport pruža i mogućnost učenja, razvoja veština, preuzimanje rizika, smanjuje rizike za pojavu bolesti i pomaže izgradnju i održavanje društvenih odnosa. Neki naučnici tvrde da sport povećava kvalitet života  tako što poboljšava i održava psihičko i psihološko zdravlje i dobrobit  ljudi sa oštećenjima.”

Deklaracija iz Nice (2000) podvlači da :

“sportska aktivnost treba da bude dostupna svakom čoveku i ženi u saglasnosti sa individualnim aspiracijama i mogućnostima. Takođe se navodi da za osobe sa invaliditetom, bavljenje fizičkim i sportskim aktivnostima stvara naročito povoljno otvaranje razvoja individualnih talenata, oporavka, socijalne integracije i solidarnosti i kao takvo treba da bude ohrabreno”.

Iako se iz navedenog vidi koliko su značajne sportske aktivnosti osobama sa invaliditetom, često im je onemogućeno bavljenje bilo kojom vrstom sporta, pa i rekreativnim aktivnostima. Sportovi osoba sa invaliditetom su uglavnom već postojeći sportovi koji su prilagođeni posebnim potrebama ove populacije. Ponekad se koristi i termin prilagođeni sport. Ipak, neki od ovih sportova su jedinstveni i nemaju ekvivalenta u grupaciji opšte poznatih sportskih aktivnosti.

Organizovane sportske aktivnosti za osobe sa invaliditetom se mogu podeliti na tri široke grupe: za osobe sa oštećenjem vida i sluha, za osobe sa motoričkim poremećajima i za osobe sa teškoćama u mentalnom razvoju.  Kod telesnih invalida potrebe za sportskim aktivnostima su izraženije čak  i u odnosu na ostale vrste invaliditeta, jer su oni prirodom svog hendikepa umnogome onemogućeni da samostalno upražnjavaju sve ove aktivnosti dostupne osobama sa mogućnosti hoda .Organizovane sportske aktivnosti za osobe sa fizičkim, odnosno motoričkim poremećajim su se razvile iz rehabilitacionih programa. Posle I Svetskog rata, fizioterapija i sportska medicina zauzimaju važno mesto u rehabilitaciji invalida, pored ortopedije i hirurgije. Nakon II Svetskog rata, kao odgovor na potrebe velikog broja ratnih invalida (vojnih, civilnih), sport postaje ključni deo rehabilitacije, ali i socijalne integracije. Međutim, uloga sporta se menja, on prerasta svoju ulogu u rehabilitaciji, postaje vid rekreacije a zatim i vid takmičenja, odnosno nadmetanja. Sportske igre  činе kompleks fizičkih opterećenja invalida  i utiču nа сео organizam i njegove sisteme srazmemo angažovanju ројеdinih mišića. Rekreativne aktivnosti -potrebno je aktivno se odmarati, tj. organizovati razne aktivnosti u slobodnom vremenu, a to doprinosi osveženju i psihofizičkoj relaksaciji.

Cilj rada

Cilj rada bio je ispitati da li se osobe sa telesnim invaliditetom u našem okruženju bave sportom, u kojoj meri i na koje probleme oni nailaze kada se radi o ovoj vrsti aktivnosti.

Metodogija rada

Za potrebe ovog rada, korišćena je deskriptivna metoda. Ispitanici su intervjuisani. Dobijeni podaci su vrednovani, a nakon toga poređeni dobijeni rezultati sa rezultatima ranijih ispitivanja čime se ostvaruje longitudinalni pristup u deskripciji.

Istraživanjem je obuhvaćeno 77 ispitanika oba pola. Ispitanici muškog pola činili su grupu od 40 osoba, a grupa ženskog pola broji 37 članova. Svi ispitanici su kategorisani kao osobe sa telesnim invaliditetom. Ispitivana grupa je starosti od 22 godine do 65 godina.